सन्तानलाई संसार देखाउँदै गरेका आमाहरु ज्यान गुमाउँदै
महिना दिन नपुग्दै जाजरकोटमा तीन सुत्केरीको मृत्यु

►हेमन्त केसी
साउन २१, जाजरकोट । महिना दिन नपुग्दै जाजरकोटमा तीन सुत्केरी, च्याउ खाएर पाँच र पहिरोमा परी १४ जनाको मृत्यु भयो । उनीहरुको मृत्यु पायक पर्ने ठाउँमा स्वास्थ्य संस्था नहुँदा नै भएको देखिन्छ । अधिकांशको मृत्यु स्वास्थ्य संस्थाभन्दा औषधि पसलमा उपचारका लागि लैजाने क्रममा भएको देखिन्छ।
 
वर्षायामको हिलो र भत्किएका बाटोमा असहजताको बीचमा ज्यान बचाउने अनेक जुक्ति निकाल्दा पनि उनीहरु मृत्युको मुखमा परेका हुन् । मानिसको जीवनमा जन्म हुँदा जती खुशियाली छाउँछ, उत्तिकै पीडा मृत्युमा हुन्छ । बच्चा जन्माएर परिवारमा खुशी दिने, बूढेसकालको सहारादेखि नयाँ सदस्यले कूल चलाउने महान सपना बोकेर प्रसव पीडाको बीचबाट जन्मिएको खुशी जुनीचाँदे गाउँपालिका–२ सिंहपुरी र बारेकोट गाउँपालिका–७ की २१ वर्षीया मनकुमारी परियारको ज्यान गयो ।
 
त्यस्तै आज कुशे गाउँपालिका–५ बाटुलेकी २७ वर्षीया पशुपति पुनको उपचार नै नपाएर ज्यान गएको छ । उनले जन्माएको छोराको स्वास्थ्य अवस्था राम्रो भएपनि आमाको ज्यान भने बचाउन सकिएन । दुई छोरीकी आमा छोराको आशमा तेस्रो पटक गर्भवती भएकी थिइन । त्यस्तै विषालु च्याउ खाँदा जुनीचाँदे गाउँपालिका स्याक्रीका पाँच जनाको ज्यान यसै साता गएको छ । उनीहरुको पनि समयमै उपचार नपाएर मृत्यु भएको छ । स्थानीय औषधि पसलमा उपचार गरेर दुई दिनपछि सुर्खेतस्थित प्रदेश अस्पतालमा हेलिकप्टरमार्फत ल्याउँदा उनीहरुको ज्यान गएको हो ।
 
अहिले अन्य दुई जनाको उपचार कार्य जारी रहेको छ । त्यस्तै कुशे गाउँपालिका–६ भार्म भिरबाट साउन ८ गते लडेर कुशे–४ ताँगाचौरका ५४ वर्षीय सार्की दमाईको मृत्यु भयो । सोही ठाउँका ४५ वर्षीय नैने दमाई गम्भीर घाइते भएपछि हेलिकप्टरबाट उद्धार गरी कोहलपुर मेडिकल कलेजमा उनको उपचार कार्य जारी छ । बारेकोट गाउँपालिका–४ र ६ मा पहिरोमा परी १४ जनाले ज्यान गुमाए । एक अझै बेपत्ता छन् । घाइतेको दुई दिनपछि मात्र उद्धार गरिएको थियो । मौसम खराब भएको भन्दै उद्धारमा ढिला भएको थियो । 

आज मात्र डोल्पामा रहेको मामाघर जान हिँडेकी बारेकोट गाउँपालिका–९ सक्लाकी २२ वर्षीया टीका बिसीलाई नलगाड नगरपालिका–५ गेडेनीमा ढुङ्गा लाग्दा घाइते भएकी छिन् । घाइते बिसीलाई बारेकोट गाउँपालिकाको रु दुई लाख ७५ हजार सहयोगमा हेलिकप्टरबाट उपचारका लागि सुर्खेतस्थित प्रदेश अस्पतालमा लगिएको छ । पहुँचमा स्वास्थ्य संस्था नहुनु र जहाँ त्यही कानून मिचेर स्थापना गरिएका औषधि पसलको उपचारले मानिसको ज्यान नबच्दा मानवीय भारी क्षति भएको छ ।

नजिक स्वास्थ्य संस्था, सञ्चार र सडकको सहज पहुँच नभएको हाम्रोजस्तो जिल्लामा सुत्केरीको ज्यान बढी गएको देखिन्छ । गर्भजाँचदेखि सुत्केरीसम्म घरमै हुँदा अकालमै ज्यान जानेको सङ्ख्या बढेको हो । विगतकै जस्तो परम्परावादी उपचार विधि प्रयोग गर्दा उपचारमा खेलाची भई ज्यान जाने गरेको पाइन्छ । यसका लागि गाउँमा रहेका धामी र वैद्यी काम गर्ने महिलालाई स्वास्थ्यसम्बन्धी तालीम दिन जरुरी रहेको छ । 

औषधि बिक्री गर्न बसेका औषधि व्यापारी डाक्टर हुँदा उपचार पद्धति नेमिल्दा धेरैको अकालमै ज्यान जाने गरेको छ । स्वास्थ्य संस्थाभन्दा औषधि पसलको विश्वास मान्ने हाम्रो चेतनाका कारण धेरैको अकालमै ज्यान गएको छ । गाउँका स्वास्थ्य संस्थाले आफ्नो विश्वास आर्जनका लागि भारी मेहनत गर्नुपर्ने देखिन्छ । 

चनाखालाई हेलिकप्टर, कमजोर मृत्यु 

जाजरकोटमा अहिलेसम्म उद्धार भएका सबै पहुँच र चनाखो व्यक्ति रहेका छन् । जसले नेता, कर्मचारी र प्रहरीको सजिलै पहुँचमा जान सक्छ, उसको मात्र ज्यान बचेको देखिन्छ । आफ्ना आवाज कसैसँग पु¥याउन नसक्ने सर्वसाधारणको अकालमै मृत्यु हुने गरेको जुनीचाँदे गाउँपालिका–४ का रेशम खड्काले बताए । 

‘जहाँ वर्षेनी च्याउ भनेर विष खाइन्छ’

घाँस काट्न जङ्गल गएको बेला कुशे गाउँपालिका–१ स्याक्री, जाजरकोटका टेकबहादुर चलाउनले मुढे च्याउ टिपेर ल्याए । साँझ तरकारीको रुपमा पकाएर खाए तर, उनको जीवनमा च्याउको मूल्य यति महँगो भयो कि, छोरा–छोरी र नातिनी गरी पाँच जनालाई  गुमाउनुपर्यो । उनी आफैँ पनि अस्पतालको श्ययामा मृत्युसँग सङ्घर्ष गरिरहेका छन् ।

असार ९ गते राति टिपेर ल्याएको च्याउ खाँदा २३ वर्षीय छोरा ललित, छोरीहरु १६ वर्षीया औसरा र १३ वर्षीया धनसरा तथा नातिनीहरु ११ वर्षीया निरुता सिंह ९भाइकी नातिनी० र दुई वर्षीया अञ्जनाको मृत्यु भयो । उनीसहित बुहारी कल्पना र भतिजी पशुपतिको सुर्खेतस्थित कर्णाली प्रदेश अस्पतालमा उपचार भइरहेको छ । “हेर्दै खाउँखाउँ लागेर वनबाट टिपेर ल्याएँ, त्यो त के को च्याउ हुनु, बिख पो रहेछ”, अस्पतालको बेडमा रहेका टेकबहादुरले  भने, “राम्ररी नचिनेको चिज खाँदा अहिले यस्तो अवस्थामा पुग्नुपर्यो ।” अहिले उनी आइसियुमै रहेका छन् ।
  
५५ वर्षीय टेकबहादुर परिवारका मूली हुन् । श्रीमतीले पहिल्यैदेखि ज्वरो आएर बिरामी भएकीले च्याउ खाइनन् । कान्छो छोरा–बुहारी माइतीमा र जेठो छोरा घरबाहिर रहेकाले उनीहरु पनि च्याउ खानबाट जोगिए । घरमा रहेका टेकबहादुरसहित अन्य आठ सदस्यले भने च्याउ खाए । च्याउ खाएको भोलिपल्ट ९शनिबार० बिहानैदेखि पेट दुख्ने, पैतलाको माथिल्लो भाग र आँखा सुन्निने तथा स्वास फेर्न अप्ठेरो हुनेजस्ता लक्षण देखिए । च्याउ खाएका सबैमा यस्ता लक्षण देखिएपछि टेकबहादुरलाई विषालु च्याउ रहेछ भन्ने लाग्यो । 

त्यसैले हतारहतार छिमेकीको सहयोगमा उनीहरु गाउँकै बाटुलेचौरस्थित मेडिकलमा पुगे । उपचारको क्रममै आइतबार दुई वर्षीया नातिनी अञ्जनाको मृत्यु भयो । अन्यको अवस्था पनि गम्भीर बन्दै गएपछि सोमबार गाउँपालिकाको समन्वयमा नेपाली सेनाको हेलिकप्टरमा सात जनालाई सुर्खेत ल्याइयो । तैपनि सबैको ज्यान जोगिएन । सोमबार राति छोरी औसरा, मङ्गलबार दिउँसो छोरी धनसरा तथा नातिनी निरुता र शनिबार बिहान छोरा ललितको मुत्यु भयो ।

विषालु च्याउ खाएर मृत्यु हुने पाँच

अहिले अस्पतालमा टेकबहादुरसहित ३३ वर्षीया बुहारी कल्पना र १५ वर्षीया भतिजी पशुपति उपचाररत छन् । अस्पतालका अनुसार उनीहरुको अवस्था पनि अस्थिर छ ।यो खबर राससले प्रकाशित गरेको छ । अस्पतालका मेडिकल विभाग प्रमुख डा केएन पौडेलले बिरामीलाई बेलाबेलामा बेस्सरी च्याप्ने गरेको र कतिबेला के हुने हो भन्नै नसकिने बताए।