डोपामाइन हर्मोनको स्तर घट्दा कस्तो स्वास्थ्य समस्या हुन्छ ?

 पुस १४, काठमाडौं। हिजोआज मानिसहरू शारीरिक र मानसिक दुवै स्वास्थ्यप्रति सचेत भइरहेका छन् । त्यही कारण मानसिक स्वास्थ्यबारे पनि खुलेर कुरा गर्न थालेका छन् । मानसिक स्वास्थ्यको कुरा आउँदा डोपामाइनबारे कतै न कतै सुनेकै हुनुपर्छ ।
मानिसको मस्तिष्कलाई सकारात्मक कुरा सोच्न र खुसी हुन प्रेरित गर्ने हर्मोन हो डोपामाइन । यो मस्तिष्कमा रहेको हर्मोन हो, जसले न्युरोट्रान्समिटरको रूपमा काम गर्छ । यसले हाम्रो मस्तिष्कलाई धेरै काम गर्न मद्दत गर्छ ।
 डोपामाइनले स्मरण, ध्यान, मुड, प्रेरणा र अन्य धेरै कार्यमा मद्दत गर्छ । त्यसैले शरीरमा पर्याप्त मात्रामा डोपामाइन हुनु जरुरी छ । यो हर्मोनको कमीले मानिसलाई मस्तिष्कसँग सम्बन्धित कुनै पनि समस्या हुने खतरा बढाउँछ ।

कसरी उत्पादन हुन्छ डोपामाइन ?
मानव मस्तिष्कमा ‘हाइपोथलामस’ भन्ने ग्रन्थी हुन्छ, जुन हाम्रो भावनासँग जोडिएको हुन्छ । हामीले आफूलाई मनपर्ने मान्छेलाई भेट्यौं, आफूलाई मनपर्ने सङ्गीत सुन्यौं भने त्यसले हाइपोथलामस ग्रन्थीलाई प्रभावित पार्छ । त्यहाँ डोपामाइन हार्मोन उत्पादन गर्छ र हामीलाई खुसी बनाउँछ ।

डोपामाइन कम हुने कारण

डोपामाइनको कमी हुनुमा धेरै कारण हुन सक्छन् । यदि कसैको मस्तिष्कको भागमा चोट लागेको छ, जहाँ डोपामाइन उत्पादन हुन्छ, यसको स्तर कम हुनसक्छ । त्यसैगरी यदि शरीरले डोपामाइनलाई राम्रोसँग प्रतिक्रिया दिंदैन भने यसले अनिद्रा निम्त्याउन सक्छ । धेरै पटक डोपामिनको कमीसँग सम्बन्धित समस्या स्वास्थ्य अवस्थाका कारण पनि देखा पर्छन् । यसमा पार्किन्सन रोग जस्ता रोगहरू समावेश हुन्छन् ।
डोपामाइनको कमीले देखिने लक्षण

डोपामाइन मस्तिष्कको महत्त्वपूर्ण रासायनिक सन्देशबाहक हो, जसले धेरै कार्य गर्छ । यसको कमीले मांसपेशी दुख्ने, कब्जियत हुने, बिस्तारै काम गर्ने, खान र निल्नमा समस्या, बोल्नमा समस्या, सिधा उभिन गाह्रो हुने लगायत लक्षण देखा पर्छ ।

डोपामाइनको कमीले निम्तिने अन्य समस्या 

आक्रामक हुने

डोपामाइनले शान्त रहन मद्दत गर्छ र दबाबमा पनि रिसलाई नियन्त्रण गर्न सहयोग गर्छ । तर कम डोपामाइन भएका व्यक्ति सजिलै रिसाउने, उत्तेजित हुने वा आक्रामक हुन्छन् ।

प्रेरणाको कमी

कुनै पनि काम राम्रो र खुसीसाथ गर्न प्रेरणा चाहिन्छ । हरेक काममा निराश भइरहनुभएको छ, कुनै काम गर्न वा हिंड्डुल गर्न मन लाग्दैन भने यो डोपामाइनको कमीको कारण हुनसक्छ ।

शान्त भएर बस्न नसक्ने

यदि कसैलाई हरेक काम बोरिङ लाग्छ । काम गर्नै मन लाग्दैन, दिमाग काम भन्दा पनि अन्य कुरामा रमाउन चाहन्छ भने यो डोपामाइनको कमीले हुनसक्छ । यस्तो अवस्थामा मानिसहरू शान्त भएर बस्न सक्दैनन् ।

ध्यान केन्द्रित गर्न समस्या

यदि कुनै पनि काम वा चीजमा ध्यान केन्द्रित भइरहेको छैन भने डोपामिनको कमीका कारण यस्तो समस्या भइरहेको हुनसक्छ । यस्तो अवस्थामा शरीरमा डोपामाइन हर्मोनको मात्रा सन्तुलनमा राख्नु धेरै महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।

डोपामाइनको मात्रा बढाउन के गर्ने ?

प्राकृतिक रूपमा शरीरमा डोपामाइनको मात्रा बढाउने हो भने आहारमा केही महत्त्वपूर्ण परिवर्तन ल्याउनुपर्ने हुन्छ । बदाम, फलफूल, तरकारी, दूध तथा दुग्धजन्य पदार्थ, चकलेट, माछा मासु र कफी जस्ता चीज उपभोग गर्न सकिन्छ । दिमागलाई शान्त गरेर, नियमित व्यायाम गरेर र निद्रा तालिका सुधार गरेर डोपामाइन हार्मोनहरू पनि बढाउन सकिन्छ ।

शरीरमा डोपामाइनको सही मात्रा हुनु धेरै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । यसरी दिमागसँग सम्बन्धित धेरै साना-ठूला समस्याबाट आफूलाई बचाउन सकिन्छ । यो हर्मोनले मानसिक स्वास्थ्यलाई राम्रो बनाउन मद्दत गर्छ ।