फस्फोरसको फाइदा, स्रोत र हानि

माघ ४, काठमाडौं । सबै आवश्यक पोषक तत्वहरू सन्तुलित मात्रामा पाउँदा मात्रै स्वस्थ शरीर र शरीर बन्न सक्छ। यी पोषक तत्वहरू प्राप्त गर्न सजिलो विकल्प आहार हो। यही कारणले गर्दा वृद्धवृद्धाहरूले सधैं पौष्टिक खानेकुरा उपभोग गर्न जोड दिइरहेका छन् । यी पोषक तत्वहरूमा विभिन्न प्रकारका खनिजहरू, लवणहरू र भिटामिनहरू समावेश छन्। यी मध्ये एक फस्फोरस हो।  तपाईं मध्ये धेरैले यो पोषक तत्वको नाम सुन्नु भएको होला, तर सायद केही मानिसहरूले यसको महत्त्व बुझेका छन्। यस लेखमा हामी फस्फोरसका फाइदाहरू र फस्फोरसको कमीका लक्षणहरू र फस्फोरसको कमीले कुन रोग लाग्छ भन्ने बारेमा पनि बताउन गइरहेका छौं।
फस्फोरस के हो ? 
फस्फोरस एक प्रकारको खनिज हो, जुन विभिन्न खाद्य पदार्थहरूमा पाइन्छ। एकै समयमा, विज्ञहरूका अनुसार, सामान्यतया प्रत्येक व्यक्तिले आफ्नो शरीरको तौलको एक प्रतिशत बराबर फस्फोरस स्वतः उत्पादन गर्दछ। यो पोषक तत्व स्वास्थ्य र कल्याणको दृष्टिकोणबाट धेरै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ। कारण यो हो कि यो पोषक तत्वले शरीरमा बोसो र कार्बोहाइड्रेटको प्रयोगलाई नियन्त्रण गर्न, शरीरको वृद्धिको लागि प्रोटिन उत्पादन गर्न र कोशिका र तन्तुहरूलाई स्वस्थ राख्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसबाहेक, यसले शरीरमा एडेनोसिन ट्राइफोस्फेट (एटीपी, कोशिकाहरूलाई ऊर्जा प्रदान गर्ने यौगिक)उत्पादन गर्न पनि मद्दत गर्छ। यसरी, फस्फोरसले शरीरमा ऊर्जा कायम राख्न पनि मद्दत गर्दछ ।

विज्ञहरूका अनुसार फस्फोरस मुख्यतया मानव शरीरमा हड्डी, दाँत, डीएनए (डिअक्साइरिबोन्यूक्लिक एसिड) र आरएनए (रिबोन्यूक्लिक एसिड) मा पाइन्छ। त्यसैगरी मानव शरीरमा पाइने कुल फस्फोरसको ८५ प्रतिशत दाँत र हड्डीमा पाइन्छ । उही समयमा, शरीरमा रहेको कुल फस्फोरसको ज्ञछ प्रतिशत रगत र नरम तन्तुहरूमा हुन्छ ।

यसका साथसाथै यो पनि जान्नु आवश्यक छ कि फस्फोरस शरीरमा सन्तुलित मात्रामा र क्याल्सियमको अनुपात बराबर भएसम्म हड्डी र दाँतका लागि उपयोगी हुन्छ। वास्तवमा, यसको कमी मात्र होइन तर यसको अधिक मात्राले हड्डी र दाँतमा दुखाइ र कमजोरी पनि निम्त्याउन सक्छ । मृगौला प्रकार्य सुधार गर्नुहोस्
फस्फोरस पनि मृगौला कार्यका लागि उपयोगी मानिन्छ। विज्ञहरूका अनुसार भिटामिन बीसँगै यसले मृगौलाको कामलाई सहज बनाउन मद्दत गर्छ । एकै समयमा, यो शरीरले कति फस्फोरस अवशोषित गरिरहेको छ र पिसाबबाट कति उत्सर्जन भइरहेको छ भन्ने कुरामा पनि भर पर्छ । त्यसैगरी शरीरमा फस्फोरसको मात्रा बढी भएमा मृगौलासम्बन्धी समस्या पनि निम्त्याउन सक्छ ।

मांसपेशी संकुचित राख्छ
फस्फोरसलाई मांसपेशीलाई संकुचित गरेर बलियो बनाउन पनि धेरै प्रभावकारी मानिन्छ। विज्ञहरूका अनुसार यसमा भिटामिन बीसँगै यसले काममा मद्दत गर्छ । साथै, यो लेखमा पहिले नै उल्लेख गरिएको छ कि यसले शरीरमा एडेनोसिन ट्राइफोस्फेट (एटीपी, कोशिकाहरूलाई ऊर्जा प्रदान गर्ने यौगिक) उत्पादन गर्न पनि मद्दत गर्दछ। यसरी, फस्फोरसले शरीरमा ऊर्जा कायम राख्न पनि मद्दत गर्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा यो भन्नु गलत हुनेछैन कि मांसपेशी मजबुत हुनुका साथै शरीरमा उर्जा जोगाउन पनि यसले मद्दत गर्छ । यस कारण, शरीरमा फस्फोरसको उपस्थितिले चाँडै थकान महसुस गर्नबाट रोक्छ।
मुटुको धड्कन नियन्त्रण गर्छ
फस्फोरसका फाइदाहरूमा मुटुको धड्कन नियन्त्रण गर्न पनि समावेश छ। विज्ञहरूका अनुसार भिटामिन बी पाइने फस्फोरसले मुटुको धड्कन सामान्य राख्न पनि सहयोगी साबित हुन्छ। यसका आधारमा खानामा फस्फोरस युक्त खानेकुरा समावेश गरेर मुटुको गति सन्तुलित राख्न सकिन्छ भन्ने विश्वास गर्न सकिन्छ । यसको विपरित, फस्फोरस युक्त खानेकुराको अत्यधिक सेवनले हृदयघातको जोखिम हुन सक्छ । यसका लागि फस्फोरसयुक्त खानेकुरा सन्तुलित मात्रामा मात्रै खानुपर्छ ।

बोसो घटाउन मद्दत गर्छ
फस्फोरस पनि बोसो घटाउन धेरै उपयोगी साबित हुन सक्छ। पोषण र मधुमेहले गरेको अनुसन्धानमा यो कुरा स्पष्ट रूपमा स्वीकार गरिएको छ । अनुसन्धानले पत्ता लगायो कि 12 हप्ताको लागि फस्फोरस पूरकको निरन्तर प्रयोगले कम्मरको मोटाई र समग्र शरीरको तौलमा कमीको साथसाथै भोकमा कमी ल्यायो । यस आधारमा यो भन्नु गलत हुनेछैन कि फस्फोरस युक्त खानेकुराले पनि तौल घटाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

प्रोटिन उत्पादनमा उपयोगी
फस्फोरसले प्रोटिन उत्पादनमा पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। फ्रन्टियर्स इन प्लान्ट साइन्समा गरिएको अनुसन्धानमा यो कुरा स्पष्ट रूपमा स्वीकार गरिएको छ। अनुसन्धानमा फस्फोरस आरएनए अर्थात् रिबोन्यूक्लियोएसिडको मुख्य तत्व हो, जसलाई अन्य कुनै तत्वले प्रतिस्थापन गर्न नसकिने उल्लेख गरिएको छ । एकै समयमा, आरएनए प्रोटीन को उत्पादन को लागी जानिन्छ । यस तथ्यको आधारमा, यो गलत हुनेछैन कि फस्फोरसले प्रोटीनको उत्पादनमा सकारात्मक प्रभाव देखाउन सक्छ।

कमजोरी हटाउन सहयोगी
फस्फोरसले शरीरमा एडेनोसिन ट्राइफोस्फेट (एटीपी, कोशिकाहरूलाई ऊर्जा प्रदान गर्ने यौगिक) उत्पादन गर्न पनि मद्दत गर्छ। यसरी, फस्फोरसले शरीरमा ऊर्जा कायम राख्न पनि मद्दत गर्न सक्छ । यस्तो अवस्थामा फस्फोरसले शारीरिक कमजोरीको समस्यालाई हटाउन पनि सकारात्मक प्रभाव देखाउन सक्छ भन्ने अनुमान गर्न सकिन्छ ।

लेखको अर्को भागमा, हामी अब तपाईलाई फस्फोरसको स्रोतको बारेमा बताउनेछौं।
फस्फोरसका केही स्रोतहरू निम्नानुसार छन्, जसको प्रयोगले फस्फोरसको कमीलाई पूरा गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।

दूध
दही
मसूर दाल
काजू
आलु
सिमी
चामल
मटर
दलिया
अण्डा
तिल
रोटी
टमाटर
स्याउ
फूलगोभी
चिया
कुखुरा
सामन माछा
 

फस्फोरसको स्रोत सकिएपछि अब हामी तपाईलाई फस्फोरसको परिमाणको बारेमा बताउनेछौँ ।

तपाईलाई कति फास्फोरस चाहिन्छ 

बच्चाहरु को लागि छ महिना सम्म- 100 मिलीग्राम दैनिक
सात देखि बाह्र महिना को बच्चाहरु को लागि - प्रति दिन 275 मिलीग्राम
एक देखि तीन वर्ष सम्मका बच्चाहरु को लागी -प्रति दिन 460 मिलीग्राम
चार देखि आठ वर्ष उमेरका बच्चाहरूको लागि-दैनिक 500 मिलीग्राम
नौ वर्षदेखि ज्ञड वर्षसम्मका किशोर-किशोरीहरूका लागि -1250 दैनिक 1250 मिलीग्राम
वयस्कहरूको लागि -दैनिक 700 मिलीग्राम
18 वर्ष मुनिका गर्भवती महिलाहरु को लागी -प्रति दिन 1250 मिलीग्राम
18 वर्ष भन्दा माथिका गर्भवती महिलाहरूको लागि - दैनिक 800 मिलीग्राम
थप लेख पढ्नुहोस्

फास्फोरस कसरी प्रयोग गर्ने 
फस्फोरसको कमीलाई हटाउन फस्फोरस युक्त खानेकुराको सेवन गर्न सकिन्छ। यसबाहेक, आवश्यक परेमा, चिकित्सकको सल्लाह अनुसार फस्फोरस सप्लिमेन्ट (जस्तै : क्याप्सुल वा ट्याब्लेट) को रूपमा लिन सकिन्छ।

तल सार्नुहोस

 फास्फोरस कमी लक्षण
निम्न अवस्थाहरूलाई फस्फोरसको कमीको लक्षणको रूपमा देख्न सकिन्छ, जुन निम्नानुसार छन् :

मांसपेशी कमजोरी
कमजोरी र हड्डीमा दुखाइ
बारम्बार संक्रमण
 हात र खुट्टामा पिन प्रिक जस्तो महसुस हुन्छ।
 न्यूरोलोजिकल कमजोरीको कारण नशाको अवस्था।
भ्रम सिर्जना गर्ने
लेख पढ्न जारी राख्नुहोस्

फस्फोरसको कमीका लक्षणहरू थाहा पाएपछि अब हामी तपाईलाई फस्फोरसको कमीले लाग्ने रोगबारे बताउनेछौँ।

फास्फोरस कमी रोग
निम्न बिन्दुहरू मार्फत, हामी अब सजिलैसँग बुझ्न सक्षम हुनेछौं कि फस्फोरसको कमीले कुन रोग लाग्दछ।

ओस्टियोपेनिया - हड्डीसँग सम्बन्धित विकार, जसमा हड्डीहरू कमजोर हुन्छन् र तिनीहरूको भाँच्ने जोखिम बढ्छ ।
एनोरेक्सिया - वजन-सम्बन्धित विकार, जसमा एक व्यक्ति आफ्नो तौल घटाउन बढी सक्रिय हुन्छ ।
रक्तअल्पता – फस्फोरसको कमीले शरीरमा पर्याप्त मात्रामा रगत उत्पादन नहुने अवस्था आउन सक्छ, जसले गर्दा रक्तअल्पताको समस्या हुन सक्छ ।
फस्फोरसको कमीले कुन रोग लाग्छ ? यो थाहा पाएपछि, अब हामी थप फस्फोरसले हुने हानि पत्ता लगाउने प्रयास गर्नेछौं।

शरीरमा अतिरिक्त फस्फोरसले गर्दा हुने हानि: हिन्दीमा फास्फोरसको साइड इफेक्ट
तल दिइएका बिन्दुहरू मार्फत, हामी सजिलैसँग अधिक फस्फोरसले हुने हानि बुझ्न सक्छौं।

फस्फोरस हड्डी र दाँतका लागि उपयोगी मानिने भएता पनि यसको अत्यधिक मात्राले हड्डी र दाँतलाई कमजोर बनाउन सक्छ ।
फस्फोरसले मृगौलाको कार्यक्षमता सुधार गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ, तर यसको अत्यधिक मात्राले शरीरमा मृगौला सम्बन्धित समस्याहरू पनि निम्त्याउन सक्छ ।

एकै समयमा, फस्फोरस युक्त खानेकुराको अत्यधिक कारणले हृदयघातको जोखिम पनि बढ्न सक्छ ।
 

फस्फोरसका फाइदाहरू सहितको यो लेख पढेपछि अब तपाईंले यसको उपयोगिता राम्ररी बुझिसक्नुभएको होला। एकै साथ, लेखबाट तपाईले फस्फोरसको कमीका लक्षणहरू पनि थाहा पाउनुभयो। यस्तो अवस्थामा फस्फोरसको कमीका लक्षण देखिएमा ढिलो नगरी फस्फोरसको कमीलाई हटाउने उपाय अपनाउनु पर्छ अन्यथा फस्फोरसको कमीले लाग्ने रोगको जोखिम बढ्न सक्छ । साथै, यो पनि जान्नु आवश्यक छ कि फस्फोरसको कमी मात्र होइन, फस्फोरस युक्त खानेकुराको अधिक सेवनले पनि केही साइड इफेक्ट हुन सक्छ। त्यसैले फस्फोरसयुक्त खानेकुरा सधै सन्तुलित मात्रामा लिनुपर्छ ।